ZAZACA TEMEL DiL DERSLERi

     İlhami Sertkaya 

Ders.1

GİRİŞ:
Kimilerinin ‘Zazaca’, kimilerinin ‘Kırmancki’, ‘Kırdaski’, ‘Dımılki’, ‘Zonê ma’ dedikleri dilimizin isim kavramlarını tartışmak, derslerimizin konusu değildir. Ben ‘Zazaca’ adlanmasıyla dersleri okurlarla paylaşacağım.
Zazaca daha satandartize olmamış ve yöresel ağızlar kullanılmaktadır doğal olarak. Bir kelimemin değişik yörelerde söylem ve yazımı birden fazla olabiliyor. Ben bu derslerde, birincisi Zazaca’nın ‘olmazsa olmaz’ bazı temel kurallarını siz değerli okuyucularla paylaşmak istiyorum. İkincisi, kullandığım kelimeler farklı yörelerde farklı bile olsa, Zazaca gramer temeli üzerinde yazımlarını kullanmaya özen göstereceğim.
Hemen söylemeliyiz ki, Zazaca’da her kelime ya eril, ya da dişildir. Bu özelliğin beraberinde getirdiği kuralları var. Bu gerçeklik, Zazaca için ‘olmazsa olmaz’dır. Zazaca'da dişil cins şeyleri nitelendiren sıfatların sonuna E soneki gelir. (Raye, dewe, şuke, şilane, dare vb) Dişil kelimelerin işaret sıfatları da, ‘NA’, ‘A’ dır. (Na dewe—A dewe, Na raye—A raye vb.) Eril sıfatları ‘NO’, ‘O’ dur. (No ko—O ko, No lacek —o lacek vb.) Zazaca’nın bazı yöre ağızlarında, kimi kelimelerin farklılıkları gibi, bazı harfler de değişmiş ya da kaymış. Örneğin Dersim ağzında ‘C’ harfi daha çok ‘Z’ olarak kaymış (Lacek—lazek—xece—xeze, vace—vaze vb.). Bunun gibi ‘K’ harfi de, bazı yöre ağızlarında ‘C’ olarak kaymış. (Kê-çê, Kêneke- çêneke vb).
Zazacada iki sesli harf yan yana gelmez. Böylesi durumda araya daha çok lsquo; Y’ harfi, istisna olarak da ‘W’ harfi girer. (Ko—Koyê ma, Ga—gayê ma Ez karêr ra wa)

Zazaca alfabede otuz bir harf mevcuttur.
Büyük harfler:
A B C Ç D E Ê F G H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z
Küçük harfler:
a b c ç d e ê f g h ı i j k l m n o p q r s ş t u ü v w x y z
Sesli harfler:
A E Ê I İ O U Ü
Ê Q W X harflerin okunuşu:
Ê: Bê—gel, Mê- gelme, nê—hayır, karêr—Kârer, zonê ma— bizim dilimiz, nonê mı - benim ekmeğim,
dên—borc, torcên-balta, vêşaniye-aclık
Q: qemer— esmer, qelınd- (evliliklerde başlık parası) hediye, qaşo- sözde, güya, qey-neden, ne için,
qeder- kader
W: welat- ülke, ware- yayla, wer- yiyecek, wele- toprak, wendene- okumak, wayir-sahip, şewe-gece,
kewra- kirve, hewn- uyku
X: xal-dayı, xelate- hediye, ödül, xurt- güçlü, xori- derin, xemılnayene- süslenmek, xezguni- Evlilik için
kız istemeye gitmek

Kişi Zamirleri:
Ez- ben
Tı- Sen
O- o (eril)
A- o (dişil)
Ma- Biz
Şıma- siz
İna-İnan- Onlar

ZAMANLAR
Gün zamanları:
Lêl- Şafak eveli alaca karanlık
Zerq- Güneş ışınlarının ilk yansıdıgı vakit
Sodır- Sabah
Peroc- Öğle
Muxurbe- Akşam eveli vakit
Şan- Akşam
Şewe- Gece
Nêmê şewe- Gece yarısı
Genel zamanlar:
Ewro- Bu gün
Meste- yarın
Buro- Öbürgün
Bultero- Bir öbürki gün
Vızêri- Dün
Perêy- Dünden evelki gün
Emşo- Bu akşam
Sere- Yıl
Emser- Bu yıl
Par- Geçen yıl
Pêrar- Daha evelki yıl

Günlük Selamlaşmalar:

Mabe xêr- Merhaba

                           Sodır be xêr- iyi-hayırlı sabahlar

Sodırê to be xêr- sana hayırlı sabahlar

Perocê to be xêr- sana iyi, hayırlı öğleler

Demê to be xêr- (içinde bulunduğun) anın, vaktin hayırlı olsun, merhaba

                           Muxurbê to be xêr— (akşam evvelki vaktin) hayırlı olsun, merhaba

                           Şanê to be xêr- iyi akşamlar

                           Şewa to be xêr— iyi geceler

                             (Bütün bu selamlaşmalarda, ‘siz, sizin’ diye hitap edildiğinde ‘şıma’
                           şeklinde ‘siz, size’ ait olur. Sodırê şıma be xêr, şewa şıma
                           be xêr, Demê şıma be xêr’gibi)